Innovatie met Artificial Intelligence (AI) heeft ongekende potentie voor bedrijven en organisaties. Dit wordt wel vrij algemeen erkend. Maar wat dit concreet betekent voor de toekomst is minder duidelijk. Want er bestaat een duidelijke discrepantie tussen de hype, de wetenschappelijke stand van zaken en de daadwerkelijke inzet van AI. We staan op een kantelpunt, maar de echte doorbraak laat op zich wachten. Daarbij gaat het minder om technologie dan om een andere relatie tussen mens en machine.
Gebrek aan aandacht is het niet. AI wordt op alle niveaus actief besproken. De Nederlandse overheid investeert bijvoorbeeld 276 miljoen euro in het AiNed investeringsprogramma Artificiële Intelligentie van de Nederlandse AI Coalitie (NL AIC), als één van de gehonoreerde innovatievoorstellen vanuit het Nationaal Groeifonds. Het kabinet heeft ruim een jaar geleden ook het Strategisch Actieplan voor Artificiële Intelligentie naar de Tweede Kamer is gestuurd.
Concurrerende economie
De overheid formuleert hierin de ambitie om met Nederland en Europa mee te doen in de voorhoede van een wereldwijd concurrerende economie, met een gecoördineerde kabinetsaanpak op het gebied van AI. Door publiek-private samenwerking moeten zo maatschappelijke en economische kansen op het thema AI worden benut. Daarnaast gaat de strategie in op voorwaarden als onderzoek, scholing, gebruik van data, en de benodigde digitale infrastructuur en de wijze waarop mensen en bedrijven erop kunnen vertrouwen dat AI zorgvuldig wordt ingezet.
Europese commissie
Dat laatste onderwerp is een belangrijk gespreksthema in Brussel, waar de Europese Commissie al enige tijd aandacht heeft voor met name de maatschappelijke en ethische kanten van AI. Al in een vroeg stadium werden door de High Level Expert Group on Artificial Intelligence Ethics Guidelines for Trustworthy AI gepresenteerd. Deze vonden eerst hun weg in het door Ursula von der Leyen gepresenteerde visiedocument My Agenda for Europa. Onlangs zagen we het vervolg, in een concreet wetgevingsvoorstel voor AI door de Europese Commissie. Hierin zal worden vastgelegd dat rondrechten en Europese waarden de kern zullen vormen voor de Europese benadering van AI.
Bias
Die ethische kant van AI krijgt steeds meer aandacht, en niet zonder reden. Want steeds vaker komt AI negatief in het nieuws, bijna zonder uitzondering door verkeerd gebruik van dit gereedschap, gebaseerd op blind vertrouwen. Bekend zijn de algoritmen die op basis van training met eenzijdige datasets gekleurde mensen discrimineren.
MIT heeft bijvoorbeeld vorig jaar zijn veelgebruikte dataset van 80 miljoen Tiny Images offline gehaald, na berichten dat er racistische en beledigende typeringen waren gekoppeld aan de afbeeldingen. De afbeeldingenset werd veel gebuikt om AI te trainen in het herkennen van mensen en voorwerpen. Om te voorkomen dat de gewraakte typeringen in AI terecht komen is de dataset niet meer raadpleegbaar, en roept MIT op om geen gebruik te maken van eerder gedownloade versies. Technologiesite The Register ontdekte namelijk dat afbeeldingen van vrouwen waren gelabeld met termen als whore en bitch, terwijl zwarte mensen de typering nigger kregen in de dataset.
Massamoord
Verkeerd gebruik van AI kan ook levensgevaarlijk zijn, blijkt nu af en toe al. De twee Boeing 737-MAX-toestellen die zijn neergestort, waarbij alle inzittenden omkwamen, crashten omdat de menselijke piloten werden overruled door een algoritme. Dit heeft Steve Brazier, CEO van Canalys, ertoe gebracht dit, niet geheel onterecht, te typeren als “Het eerste geval van massamoord door Artificial Intelligence.” Daarnaast zijn de afgelopen jaren al diverse dodelijke ongelukken gebeurd met autonome voertuigen.
Deze voorbeelden schetsen natuurlijk een vrij negatief beeld. Het totale verhaal is echter genuanceerder. Om bij het voorbeeld van de autonome voertuigen te blijven: iedere dag sterven er wereldwijd ongeveer 3.700 mensen in het verkeer, overwegend door menselijke fouten. Het is een veilige aanname dat autonome voertuigen aanzienlijk minder ongelukken zouden veroorzaken en daarmee levens zouden redden. Volledig veilig zal het verkeer ook met autonome voertuigen echter nooit worden.
Relatie mens-machine
En daarmee raken we de kern van omgang met AI: de relatie tussen mens en machine. Want mensen accepteren fouten van andere mensen, maar niet van machines. Dat is begrijpelijk, maar niet rationeel. En dat is waar het bij AI vaak om gaat. Aan de ene kant kan er sprake zijn van irrationele angst, vaak voor de gevaren van Artificial General Intelligence, ofwel, robots nemende wereld over. Aan de andere kant zijn er de hooggespannen verwachtingen over alles wat AI kan doen.
Dr Scott Robins, die in deze editie van The Future of Business Technology nog aan het woord zal komen, pleit heel beeldend voor ‘saaie’ AI. Zet AI in voor taken die voor mensen misschien niet heel spannend zijn, erg veel werk kosten, maar waar AI juist meerwaarde heeft. Een voorbeeld is het onderwerp van zijn dissertatie, waarin hij kijkt naar AI en terrorismebestrijding. Het analyseren van enorme hoeveelheden tekst op zoek naar tekenen van radicalisering bijvoorbeeld is saai en enorm tijdrovend voor mensen. AI kan heel goed een eerste selectie maken, op basis waarvan mensen, met de nodige voorzichtigheid, vervolgens gericht aan de slag kunnen.
Medisch
In de medische wereld is AI bijvoorbeeld goed in analytisch werk. Een praktijk voorbeeld is een recent project in het Leids Universitair Medisch Centrum (LUMC), dat gaat onderzoeken of met behulp van AI het risico op infecties na operaties kan worden voorspeld. De meest gepubliceerde onderzoeken over medische toepassingen van AI hebben te maken met medische diagnose op basis van analyse van data of visueel materiaal.
Kern van deze inzet is het assisteren van mensen. Dat gebeurt al steeds meer in de vorm van Robotic Process Automation (RPA), waar op zichzelf nog weinig AI in zit. Maar ook daar komt steeds vaker AI om de hoek kijken, bijvoorbeeld in de vorm van process mining om taken te analyseren die gerobotiseerd kunnen worden.
Ook hierbij gaat het niet meer primair over technologie, maar over het ondersteunen van mensen in hun werkzaamheden. Dan is er geen sprake meer van een robot, AI of algoritmen, maar digitale medewerkers. Deze digitale collega’s, die onder meer steeds vaker bij de overheid worden ingezet, krijgen niet zelden een menselijke naam. Een recent voorbeeld is robot Truus bij thuiszorgorganisatie TWB die zorgt voor een tijdwinst van 35 uur per week, die de medewerkers kunnen besteden aan de klant.
Digital twin
Ook in de game-industrie heeft AI opvallend zijn intrede gedaan. Microsoft heeft een showcase gemaakt van de combinatie software, cloud en AI met Flight Simulator 2020, waarbij in feite een digital twin is gebouwd van de hele wereld. Op basis van Bing Maps en een grote hoeveelheid aanvullende data bouwt AI in de Azure Cloud een compleet 3D-model met alle 1,5 miljard gebouwen, wegen, terreinkenmerken èn weersomstandigheden. Niet voor niets noemde Microsoft CEO Satya Nadella deze franchise -de oudste van zijn bedrijf- in een call met analisten. En een spelletje is het al lang niet meer: wereldwijd is de game-industrie jaarlijks goed voor een omzet van 180 miljard dollar, tachtig miljard meer dan de filmindustrie.
AI is er, en zal alleen nog maar meer gebruikt worden. Die trend is onomkeerbaar. Wel is het zaak er realistisch naar te kijken, zonder hype en zonder angst. Want AI is een technologie, zij het een zeer krachtige, en net als bij alle andere technologieën dient dit de mens. Wanneer AI goed doordacht wordt ingezet kan met kleine, ‘saaie’, toepassingen al veel winst worden behaald. De wereldheerschappij door robots laat nog wel even op zich wachten.
