Op kunstmatige intelligentie gebaseerde robots worden in allerlei lagen van bedrijven ingezet om herhalende taken over te nemen. Maar wat als je een robot laat plaatsnemen in het bestuur van een kapitaalvennootschap? Is dat volgens het vennootschapsrecht mogelijk? En is het überhaupt wenselijk? Die twee vragen stonden centraal in de scriptie van Adam Nassiri. Wij spraken met hem over zijn drijfveren en zijn bevindingen.
“Van artificial intelligence (AI) had ik aanvankelijk weinig kennis”, zo bekent Adam Nassiri direct aan het begin van ons gesprek. Hij is zich er daarentegen wél van bewust dat robots een steeds belangrijkere rol gaan vervullen in de maatschappij en binnen bedrijven. Daarom werd zijn interesse getriggerd toen hij een artikel las over AI in ondernemingsrecht. “Ik wilde een actueel en interessant onderwerp voor mijn scriptie en dat artikel zette me aan het denken. Daarnaast wilde ik ook graag een bijdrage leveren aan de rechtswetenschap.”
Robots gelijkstellen aan de mens
“Het zou zeker financiële voordelen kunnen hebben als je een robot als bestuurder kan benoemen, bijvoorbeeld omdat je vrijer wilt zijn in welk land je je wilt gaan vestigen”, vertelt Nassiri. De vraag is echter of de voordelen opwegen tegen de nadelen en dus besloot Nassiri te onderzoeken of een robot als bestuurder van een kapitaalvennootschap wel juridisch haalbaar en wenselijk is.
Als voorbeeld haalt hij de robot Sophia aan die als staatsburger staat geregistreerd. “Dat vind ik nogal extreem, omdat je robots dan gelijkstelt aan de mens. En dat terwijl robots nog niet beschikken over vaardigen zoals mensen die hebben, zoals spiritualiteit, emoties en gevoelens. Maar een rechtspersoonlijkheid creëren voor een robot, dat klinkt logischer, omdat een rechtspersoon in het leven is geroepen om de mens te dienen.“
Robots dienen de mens
“Andere rechtspersonen zijn bijvoorbeeld een besloten vennootschap, gemeentelijke en andere overheidsinstanties: die hebben allen rechtspersoonlijkheid. Die dienen ook de mens. Dus als een robot gedefinieerd wordt als een entiteit waaruit blijkt dat die het leven dient van de mens, dan zou het mogelijk zijn om die als bestuurder te benoemen binnen het Nederlands vennootschapsrecht. Alleen blijft de vraag: is het wenselijk?”
Er is geen eenduidig antwoord op de vraag “is het wenselijk dat een robot als bestuurder wordt benoemd?” De voordelen zijn zeker te benoemen, bijvoorbeeld om de vestigingsvrijheid te vergroten, maar ook om besluitvormingsprocessen te versnellen. In China hebben ze om die reden al een robot benoemd als bestuurder en zijn er al verscheidene buitenlandse jurisdicties die regelgeving inzake robotica en kunstmatige intelligentie overwegen en al in bepaalde mate hebben aangenomen.
Een robot schiet tekort bij strategiebepaling
“Vanuit rechtstheoretisch perspectief zou ik dan zeggen dat het moet kunnen om rechtspersoonlijkheid te creëren voor robots en in het verlengde daarvan de robotbestuurder“, zegt Nassiri. Maar het wordt complexer als een robotisch bestuurslid moet meebeslissen in bijvoorbeeld de bepaling van een strategie. Een robot schiet dan tekort als die robot is ontwikkeld om bijvoorbeeld jaarrekeningen te analyseren. Dat is dan in strijd met het principe van collegiaal bestuur en collectieve verantwoordelijkheid.”
Stel, er is toch een robot als bestuurder: wat gebeurt er als een robot dan verkeerde beslissingen neemt? “Vanuit het Europese Parlement is naar voren gekomen dat bedrijven een verplichte verzekering moeten afsluiten voor een robotbestuurder als de robotbestuurder aansprakelijk is gesteld. Maar stel dat een verzekeraar niet wil of kan uitbetalen, dan kan je een algemeen fonds voor robots opstellen van waaruit betaling kan plaatsvinden.”
De robot als digitaal persoon
Als zowel de verzekering en het fonds geen soelaas bieden, dan is er nog een derde optie, omdat de robotbestuurder wordt aangemerkt als digitaal persoon en ’met aanpassing van 2.11 Burgerlijk Wetboek, waarbij de digitale persoon en de beheerder worden opgenomen in het desbetreffende wetsartikel, kan worden bewerkstelligd dat de schade wordt verhaald op de beheerder van de desbetreffende robotbestuurder.”
Hoe dan ook, je moet als kapitaalvennootschap dan wel genoeg vertrouwen hebben in de robot en wordt het dan niet een ethische discussie: is het wel verantwoord om een robotbestuurder in te zetten? “Het is zeker een ethische discussie, want je loopt nu eenmaal meer risico’s. Bijvoorbeeld op cyberaanvallen, maar ook op discriminatie, bewust of onbewust, geprogrammeerd door de ontwikkelaar van de robot.”
Nog geen bestuurder
De levensvatbaarheid van de robot als bestuurder van een kapitaalvennootschap ziet Nassiri momenteel dan ook niet positief in, maar de AI-deskundigen in het recht zijn een verschillende mening toegedaan. “Ik las in één artikel dat het op z’n vroegst nog zestig tot zeventig jaar duurt, maar in een ander artikel las ik dat het binnen afzienbare tijd mogelijk zou zijn. Er zijn steeds meer geluiden te horen dat robots een rechtspersoonlijkheid toegewezen zouden moeten krijgen, maar echt als bestuurder, dat is nog minimaal.”
